Bu bölüm, kadın emeğine dair konulara ilişkin bilgileri derlemek amacıyla düzenlenmiştir. Kadın emeği nedir? Evde yaptığımız, kadınların sorumluluğunda görülen işler neler? Ev eksenli çalışma ne demek? Kendimize neden sadece ‘işçi’ olarak değerlendiremiyoruz, ‘kadın işçi’ olarak neler yaşıyoruz? Yaptığımız tüm işler karşılığında gelir elde ediyor muyuz? Sosyal güvenceli çalışmak bize ne sağlar?
1. Evde kadınların sorumluluğunda görülen işler nelerdir?
Kadınlardan, ev içinde yemek yapma, temizlik, alışveriş, çamaşır/bulaşık yıkama, ütü yapma, çocuk/hasta/yaşlı bakma gibi gündelik rutin işleri yapmaları bekleniyor. Ancak kadınlara ev içinde yüklenen sorumluluklar bunlarla sınırlı kalmıyor. Hane halkının eğitimi, kişisel gelişimi, iletişim kurma becerileri ve benzeri toplumsal faaliyetlerini sürdürmelerini sağlayan tüm değerlerin üretimini ve yeniden üretimini gerçekleştirenler de kadınlardır.
2. Kadınlar evde yaptıkları işlerden gelir elde ederler mi?
Kadınların ev içinde yaptığı bu işlerin maddi bir karşılığı yoktur. Kadınların bu işleri daha çok annelik rolü gereği karşılıksız yapmaları beklenir. Toplumda eşit olmayan kadın ve erkek ilişkileri ve rolleri nedeniyle ev içindeki bu işler kadınlara yüklenir ve kadınların emeği karşılıksız bırakılır. Haneiçi karşılıksız emek, piyasada bir değer olarak karşılığı olmayan, ama ekonomiyi doğrudan etkileyen faaliyetlerdir. Ancak, evde yapılan faaliyetlerden gelir elde edilen bir çalışma biçimi de söz konusudur. Buna “ev eksenli çalışma” denir.
3. Ev eksenli çalışmada haklarım neler?
Ev eksenli çalışma büyük ölçüde kayıt dışı yapılır ve bu nedenle hak kayıplarına neden olur. Ancak el emeği ile yaptıkları ürünleri satan kadınlarının isteğe bağlı sigortalı olması söz konusudur. 2011 yılı itibariyle 18 gün prim ödeyerek 30 gün hizmet kazanabilmelerine imkân sağlayan özel hükümden faydalanabilirler. Eskiden, bu işleri hangi tarihte yapmaya başladıklarını belgelemek zorunluydu. Ancak, 6111 sayılı Kanun’un 50’nci maddesi ile ev eksenli çalışan tüm kadınların söz konusu işleri yaptıklarını belgeleyerek, talepte bulunmaları halinde 18 gün üzerinden prim (2011 için) ödeyerek 30 gün üzerinden sigortalı olmaları düzenlendi. Bu uygulama, el emeği ile geçinen kadınlara sosyal koruma yolunu açmakla birlikte, kadınların elde ettiği düşük kazanç düzeyleri dikkate alındığında, uygulamada işlevsiz kaldığı söylenebilir.
4. İşyerinde neden kendimi sadece işçi olarak adlandırmıyorum?
Kadınlar bir iş yerinde ücretli çalışsalar bile eve geldikten sonra haneiçi yükümlülüklerini de yerine getirdikleri için “çifte mesai” yaparlar. Bu nedenle ücretli işte çalışan kadınlar iş ve iş dışı yaşam arasındaki dengeyi sağlama konusunda erkeklere göre çok daha fazla çaba harcar ve stres altında kalır. Kadınlar ayrıca, işyerinde de kadın olmaktan kaynaklı ayrımcılıklara ve eşitsiz uygulamalara maruz kalırlar. Kadınlar erkeklerle aynı işi yapsa da daha az maaş alabilir, medeni durumuna, yaşına, çocuğu olup olmamasına göre değerlendirilir. Ekonomik krizlerde önce kadınlar işten çıkartılır. Kadınlar ayrıca, işyerinde cinsel tacize de sıkça maruz kalır.
5. Gelir getirici iş ne demektir?
Toplumsal cinsiyet eşitsizliği sebebiyle kadınların ev içindeki ücretsiz emeği görünmez, ücretli bir işte çalıştığında ise “ikincil” ya da “ek gelir” şekilnde görülür. Gelir getirici işler, kadın girişimciliğini destekleme politikaları bağlamında kadın istihdamını artırmak için önerilen popüler çözümler arasındadır. Kriz dönemlerinde işsizlik ortamı nedeniyle gelir getirici işlere yönelen bir nüfus ortaya çıkar ve bunun önemli bir kısmını yine kadınlar oluşturur. Bu grup, düzenli bir iş ya da gelir fırsatından ziyade, elindeki imkânlardan hareketle gelir elde edeceği işlere yönelir.
6. Sosyal güvenceli işte çalışma ne sağlar?
Herkesin sosyal güvenceli işlerde çalışmaya hakkı vardır. Özellikle toplumda ikincilleştirilen, emeği görünmez kılınan kadınlar söz konusu olduğunda bu hak, kimseye bağımlı olmadan yaşamaya olanak sağlar. Sosyal güvenceli işlerde çalışmak sağlık ve emeklilik gibi kadınları doğrudan ilgilendiren alanlarda pek çok hakkı garanti altına alır. Ayrıca, kadınlar ister ücretsiz olarak evde çalışsın, ister ücretli şekilde evde ya da ev dışında çalışsın, sosyal güvencelerinin olması emeklerinin karşılığını almalarını ve güvende hissetmelerini sağlar.
